Thứ Năm, 18 tháng 10, 2012

chữ không có trong từ điển



Khi đọc một văn bản Hán hay Nôm, gặp một từ nào đó không có trong từ điển có chữ thì giải mã được có chữ thì tắc tị, đó là chuyện thường ngày.

Hôm nay gặp phải bài Nôm này, nên pốt lên đây để hỏi anh em, khách khứa.
Ngoài hai chữ này ra nếu còn có chữ nào chưa thỏa đáng lắm, cộng thêm hai cái điển cố thì cũng nhờ anh em khách khứa chỉ chính thêm.Công đức vô lường!

Hy vọng các anh em khác cũng pốt các chữ khó lên, để cùng nhau học hỏi.




Thi nhất thủ



Một ngón thao[1] cầm mấy vạn binh,

Cõi Tây chẳng những núi là thành.

Trông cờ ngươi Cát[2] tung mưu lạ,

Ngó hộp họ Tào[3] tỏ nhôi thanh[4].

Noi dấu trước theo dòng phúc khánh

Soi lòng trên có đấng tài minh.

[Dấu][5] thiêng vững trấn muôn ngàn dặm,

Chi ấy vân nhung[6] động thản bình.



--------------------------------------------------------------------------------

[1] Ngón thao: trình độ thao lược.

[2] Bản chép theo trí nhớ nên đảo lộn chữ với câu dưới. Ở trên phải là “ngươi Cát”. “Ngươi” là một loại từ trong tiếng Việt cổ chỉ đứng trước tên người, và không phải là đại từ nhân xưng mang hàm ý coi thường như trong tiếng Việt hiện đại. “Ngươi Cát”: là trỏ Gia Cát Lượng.

[3] Họ Tào: trỏ Tào Tháo. Xem chú 2.

[4] Nhôi thanh: lòng thanh. “Nhôi” từ Việt cổ, nghĩa là “tấm lòng”, “cõi lòng”. Trong tiếng Việt cổ hay nói “”khúc nhôi”. Ví dụ: “Bặt bặt con chim cò đỗ nơi bãi phẳng; đứt nhôi tiếng ve kêu trong khóm liễu” (Thiền tông khóa hư ngữ lục- Tuệ Tĩnh, tk XIV). “Thái hậu nghe biết khúc nhôi” (Thiên Nam ngữ lục- vô danh, tk XVII). “Khấu đầu bèn kể mọi lời khúc nhôi” (Vị thành giai cú tập biên- Tú Xương, tk XIX).

[5] Chữ mờ, đoán đọc, nên để trong ngoặc.

[6] Tra trong Hán ngữ đại tự điển không thấy có chữ này: {風問}+ {風+戎}, nên tạm xác định là một chữ Nôm tự tạo.Tự dạng này chưa từng gặp trong bất kỳ từ điển chữ Nôm cổ từ thế kỷ XVII đến nay. Tạm phiên theo thanh phù để chờ giải đáp.



14 nhận xét:

  1. "Thản bình" em nghĩ nên phiên là "đất bằng". Động đất bằng, ý nghĩa rõ ràng hơn. Còn hai chữ kia em vẫn chưa nghĩ ra.

    Trả lờiXóa
  2. Oki,anh đồng ý với cách phiên "đất bằng", tuy bắt vần hơi non, nhưng nghĩa nó sáng hẳn lên.
    Cảm ơn Đức! ke ke

    Trả lờiXóa
  3. Em có mấy ý kiến thế này:

    - 韜鈐 là Thao kiềm, chỉ mưu lược, binh thư...

    - Họ Cát, ngươi Tào em nghĩ người chép không chép lầm đâu. Để nguyên, cả 2 câu đều đúng niêm luật. Nếu đổi lại như anh, 3 vần liền nhau ở câu trên câu dưới đều là vần bằng hoặc đều là vần trắc. Như vậy là phạm lỗi cô vận. Họ Cát, ngươi Tào, ý nghĩa không thay đổi.

    - 箧 (khiếp) âm Nôm em nghĩ nên phiên là 'tráp'.

    - Phong + nhung, em nghĩ có lẽ là 'giông'. Bình địa khởi phong lôi, bình địa khởi phong ba... Câu cuối chắc là dùng theo ý này.

    - 衣 dưới chân chấm một chấm, em ngờ rằng vốn là chữ 'để'底. Nếu phiên như vậy, 2 câu cuối dễ hiểu hơn. Oai thiêng vững trấn muôn ngàn dặm, chi để /vấn?/ giông động đất bằng.

    Bài thơ nên phiên lại là:

    Một ngón thao kiềm mấy vạn binh,

    Cõi Tây chẳng những núi là thành.

    Trông cờ họ Cát tung mưu lạ,

    Ngó tráp ngươi Tào tỏ nhôi thanh.

    Noi dấu trước theo dòng phúc khánh

    Soi lòng trên có đấng tài minh.

    ? thiêng vững trấn muôn ngàn dặm,

    Chi để ? giông động đất bằng.

    Chữ vấn + phong, em vẫn chưa rõ là chữ gì. Chữ trước chữ 'thiêng', em cũng chưa nhìn ra. Anh em xem thế nào.

    Trả lờiXóa
  4. Okie, hay lắm, cảm ơn Đức nhều nhều. bái phục, bái phục. hihi.

    Điều anh quan tầm là :

    "- Họ Cát, ngươi Tào em nghĩ người chép không chép lầm đâu. Để nguyên, cả 2 câu đều đúng niêm luật. Nếu đổi lại như anh, 3 vần liền nhau ở câu trên câu dưới đều là vần bằng hoặc đều là vần trắc. Như vậy là phạm lỗi cô vận. Họ Cát, ngươi Tào, ý nghĩa không thay đổi."

    trong khi như cái chú của anh thuộc về ngôn ngữ học, anh không nghĩ là anh sai về ngữ nghĩa của hai chữ "họ" và "ngươi".

    Vấn đề thú vị ở đây là,
    các cụ đã hy sinh "ngữ nghĩa" để tránh lỗi "cô vận".
    he he

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. Em vừa xem lại thì đọc ra chữ đầu tiên dòng thứ 3 rồi. Người chép vốn chép là 扶 (phù / bù) nhưng sau đó sửa thành 符 (phù / bùa). Ở đây chắc phiên là /bùa thiêng/.

      Xóa
  5. Ồ là là,
    quá hay,
    đúng là bùa rồi,
    mình có học bằng giời cũng không bằng người bản ngữ bản tự. hichic.:(((((
    :))))
    cảm ơn Đức nhiều!

    Trả lờiXóa
  6. Thông tin bổ sung:

    1/ Đây là bài thơ của một viên Cai đội làm tặng cho Đại tư đồ Hoành quận công Ngô Phúc Túc làm quan thời Lê mạt (đã đỗ tam trường và đỗ cả tạo sĩ).
    2/ Văn bản có tên là "Truyền gia tập lục" viết năm 1809, lưu tại gia đình.
    3/ Ngô Phúc Túc có bà chính thất là Phương Huệ quận chúa Trịnh Thị Ngọc là con gái của bà Chiêu nghi họ Phan (người làng Thu Hoạch, sau ra ở Sài Sơn. Vậy xin hỏi thêm một chi tiết liên quan khác là:
    Người viết lời bạt có dòng lạc khoản "Ất Mùi khoa tiến sĩ Thụy Nham hầu Sài Sơn Bảo Chân đạo nhận Phan Dụ Phủ túc đề". Chắc chắn là cụ Phan Huy Ích. Xin hỏi vể chữ "Phủ": Phủ (hay Dụ Phủ) là tên khác của cụ hay chữ phủ này đi với chữ "túc đề" ở sau và tên của cụ chỉ là Phan Dụ?
    4/ Viên cai đội này chỉ làm một bài thơ này tặng. Ngoài bài này cỏn có một số bài thơ tặng của những người khác nữa. Nhưng những bài thơ này không có liên quan gì nên cũng không giúp cho giải mã 2 chữ nôm tạm đọc "vấn nhung" trên

    Trả lờiXóa
    Trả lời
    1. "Phan Dụ Phủ túc đề" Bác gõ ra chữ vuông được không ạ?

      Xóa
    2. phải tuần sau anh mới được nhìn thấy văn bản gốc, đây là email của gia chủ gửi để bổ sung thông tin,
      có gì anh sẽ post sau nhé.

      Xóa
    3. Ông Phan Huy Ích tự là Khiêm Thụ Phủ 謙受甫, còn có tự là Chi Hòa, hiệu là Dụ Am 裕庵, không loại trừ khả năng, ông ấy còn có hiệu khác, gọi là Dụ Phủ 裕甫? Em nghĩ phương án "Phan Dụ Phủ túc đề" hợp lý hơn "Phan Dụ phủ túc đề". Nhưng cứ phải xem chữ vuông đã ^^

      Xóa
  7. 韜鈐

    1. 古代兵书《六韬》、《玉钤篇》的并称。后因以泛指兵书。 宋 孙光宪 《北梦琐言》卷五:“ 赵蕤 者, 梓州 盐亭县 人也,博学韜鈐,长於经世。” 明 谢肇淛 《五杂俎·人部一》:“ 宋令文 、 彭博通 徒鬭气力,而不习韜鈐。” 清 感惺 《断头台·受谳》:“一班儿晓夜习韜鈐,磨新剑,著先鞭,估量着直捣到 长山 、 黑水 边。”

    2. 借指用兵谋略。 唐 张说 《将赴朔方军应制》诗:“礼乐逢明主,韜鈐用老臣。” 清 王韬 《拟上当事书》:“ 湘 军、 淮 军夙称劲旅,统兵大员皆身经百战之名将,久嫺行阵,深諳韜鈐。”

    3. 借指武将。 明 张煌言 《答赵安抚书》:“凡縉绅之家,韜鈐之族……概无诛求,以示宽厚。”

    Trả lờiXóa
  8. 靈符

    1. 上天的符命。 三国 魏 曹植 《鞞舞歌·大魏篇》:“大 魏 应灵符,天禄方甫始。” 晋 陆机 《吊魏武帝文》:“信斯武之未丧,膺灵符而在兹。” 唐 王勃 《上拜南郊颂表》:“为而不恃,悬宝位於中宸;卑以自居,託灵符於上帝。” 宋 王禹偁 《贺册尊号表》:“伏惟尊号皇帝陛下,受天灵符,作民司牧。”

    2. 指神奇的征兆。 明 张居正 《圣母图赞·附宝感电》:“ 轩辕 圣母,厥有灵符,煜煜神电,明辉天枢。”原书题注:“ 黄帝 母曰 附宝 ,见电光绕北斗枢星,感而生帝。”

    3. 道教的符箓。 唐 岑参 《送许子擢第归江宁拜亲因寄王大昌龄》诗:“ 玄元 告灵符,丹洞获其铭。” 宋 梅尧臣 《无题》诗:“緑桂薰轻服,灵符佩縹囊。” 元 吴昌龄 《张天师》第三折:“法水洒来天地暗,灵符书动鬼神惊。” 郭沫若 《瓶》诗之三四:“这个字是苏生我的灵符,也会是射死我的弓弩。”

    Trả lờiXóa
  9. Nhận xét này đã bị tác giả xóa.

    Trả lờiXóa
  10. Mot so trao doi o trang Viet Hoc
    Tien sy cung tham khao
    http://www.viethoc.org/phorum/read.php?11,61834
    Trong phần chữ Nôm, tui đọc thấy:

    "kềm/kiềm" thay vì "cầm"
    "họ Cát"
    "ngươi Tào"
    "níp" thay vì "hộp"
    "bùa thiêng"
    "đất bằng" thay vì "thản bằng"

    Còn có là "chăng/chẳng" thì tui khg quyết được (chăng=giăng?), "tung" hay gì đó khác thì cũng chưa biết. Riêng về âm thì "nhôi" cũng có thể là "nôi". Còn hai chữ [phong+vấn] [phong+nhung] thì tui chưa ra chữ gì.

    Xin tạm góp ý như trên.


    Khúc Thần

    Trả lờiXóa